Xây dựng Thái Nguyên trở thành cực tăng trưởng của vùng (kỳ 1)

hái Nguyên được xác định là trung tâm kinh tế, chính trị - xã hội của khu vực Đông Bắc và cả vùng trung du - miền núi phía Bắc. Thái Nguyên cũng là Trung tâm công nghiệp lớn của miền Bắc, đã từng là “thủ phủ Gang thép”. Thành phố Thái Nguyên là đô thị trung tâm của vùng, nơi hội tụ nhiều trường đại học và bệnh viện lớn cấp vùng. Thực chất, Thái Nguyên gần như có đủ các điều kiện để được coi là một cực tăng trưởng quan trọng của vùng miền núi phía Bắc.

Kỳ 1: Điều kiện để xây dựng Thái nguyên trở thành cực tăng trưởng

Có ba điều kiện quyết định quá trình hình thành “cực tăng trưởng”: Điều kiện tự nhiên thuận lợi như mỏ khoáng sản, vị thế địa - kinh tế, nguồn nước; điều kiện nền tảng (lao động, giao thông kết nối hạ tầng đô thị); điều kiện để có các chính sách khuyến khích mạnh và cơ chế hỗ trợ vượt trội. Nếu soi chiếu vào các điều kiện này, Thái Nguyên hội tụ nhiều yếu tố để trở thành cực tăng trưởng mạnh.

Lợi thế tự nhiên

Trước tiên, đó là tọa độ địa lý, Thái Nguyên xác lập vị thế địa - kinh tế của tỉnh đối với vùng Thủ đô Hà Nội và rộng hơn, với vùng Bắc Bộ và cả nước. Là một trong 10 tỉnh, thành phố tạo thành vùng Thủ đô, Thái Nguyên có một vị thế địa - kinh tế đặc biệt. Vị trí gần kề Hà Nội, đặc biệt là sát sân bay quốc tế Nội Bài, lại được kết nối với sân bay bằng đường cao tốc, Thái Nguyên có thể (và cần coi) sân bay Nội Bài là sân bay của chính mình. Đây là một trong những lợi thế “trời cho” Thái Nguyên trong bối cảnh phát triển hiện đại. Lợi thế này tạo thuận lợi đặc biệt về giao thông kết nối, nhất là kết nối quốc tế, tạo sức hấp dẫn đầu tư mạnh mẽ mà không phải địa phương nào thuộc vùng Thủ đô đều có . 

Vị trí địa lý trong cùng (như bản đồ chỉ ra) cho phép Thái Nguyên đóng vai trò là tọa độ “hội tụ và lan tỏa phát triển vùng”, làm cho tỉnh trở thành cầu nối liên kết các tỉnh Việt Bắc với Thủ đô Hà Nội và các địa phương khác trong vùng. Tự vai trò này mang lại cho Thái Nguyên một lợi thế, động lực tăng trưởng và phát triển “tự nhiên”. Tuy nhiên, để hoàn thành được vai trò chức năng đó, bản thân Thái Nguyên phải tự mình phát triển thành “cực tăng trưởng”. 

Thái Nguyên còn những lợi thế tự nhiên trội bật khác, điển hình là mỏ Núi Pháo, chứa nhiều kim loại quý (Volfram, Florit, Bismuth). Nguồn tài nguyên quặng mỏ này đặc biệt có giá trị trên quan điểm xây dựng cực tăng trưởng, vì đây chính là tiền đề hình thành các chuỗi sản xuất công nghiệp hiện đại, giá trị gia tăng cao. 

Thái Nguyên còn có diện tích đất rộng, tạo thành cái được gọi là “quỹ dự trữ phát triển công nghiệp và đô thị”. Trong điều kiện hiện nay, khi đất đai, mặt bằng ngày càng khan hiếm, lại đang diễn ra xu hướng bùng nổ phát triển khu công nghiệp và đô thị, “quỹ dự trữ đất đai” là một lợi thế tuyệt đối để thu hút vốn đầu tư, đặc biệt là trong phạm vi Bắc Bộ, nơi có vùng kinh tế trọng điểm được hứa hẹn là tọa độ bùng nổ phát triển công nghiệp - đô thị. Đất nền làm khu công nghiệp - đô thị của Thái Nguyên có chất lượng tốt, giúp giảm đáng kể chi phí đầu tư. Đây cũng là một thế mạnh đáng kể trong cạnh tranh thu hút đầu tư.

Khu công nghiệp Điềm Thụy nằm trên địa bàn huyện Phú Bình và TP. Phổ Yên có tổng diện tích theo quy hoạch được duyệt là 350ha trở thành điểm đến hấp dẫn, thu hút nhiều doanh nghiệp đến Thái Nguyên đầu tư.

Điều kiện nền tảng

Các điều kiện nền tảng ở Thái Nguyên phải kể đến là dân số lao động và hạ tầng kết nối. Quy mô dân số Thái Nguyên không lớn, chỉ hơn 1,3 triệu người. Tuy nhiên, Thái Nguyên nằm trong khu vực tương đối sẵn có nguồn nhân lực “phổ thông”, tính cho cả vùng Bắc Bộ lẫn các tỉnh miền núi phía Bắc. Điều kiện dân số cộng với tiềm năng tăng trưởng cao và khả năng lưu chuyển mạnh, cho phép tạo ra “quy mô kinh tế” đủ lớn để đáp ứng yêu cầu phát triển. Tương ứng với dân số là lượng lao động đông, trẻ và có trình độ học vấn khá cao. 

Để hình thành và phát triển một cực tăng trưởng mang tính “truyền thống” (đẳng cấp đô thị và trình độ công nghiệp - dịch vụ không cao), từ góc độ lao động, Thái Nguyên có nguồn cung nhân lực tương đối bảo đảm. Khả năng đáp ứng nhu cầu lớn về lao động cho tổ hợp công nghiệp lắp ráp điện tử Samsung ở Thái Nguyên là minh chứng cho điều đó. Tuy nhiên, đối với cực tăng trưởng “thế hệ mới”, gắn với vùng Thủ đô, phải đáp ứng những yêu cầu mới về chất lượng nguồn nhân lực, việc bảo đảm nguồn cung nhân lực và các điều kiện sống tốt cho họ sẽ là một thách thức lớn mà Thái Nguyên sẽ phải đối mặt. 

Về hạ tầng kết nối, Thái Nguyên có vị trí “đắc địa” - gần Thủ đô Hà Nội, gần sân bay quốc tế và có giao thông kết nối - cả “đối ngoại” lẫn “đối nội” - hết sức thuận lợi. Mấy năm qua, Thái Nguyên nổi lên như một "ngôi sao" về phát triển hạ tầng giao thông. Sự khởi sắc kinh tế của tỉnh gắn với xu hướng cải thiện mạnh mẽ hạ tầng giao thông tạo thành động lực để Thái Nguyên “quyết chiến” mạnh hơn trong lĩnh vực này trong giai đoạn tới.

Tại 4 kỳ họp gần đây, HĐND tỉnh khóa XIV (nhiệm kỳ 2021-2026) đã liên tiếp thông qua các nghị quyết về chủ trương đầu tư 11 dự án giao thông trọng điểm của tỉnh, với tổng mức đầu tư trên 8.100 tỷ đồng.

Xét trong mối liên hệ vùng, Thái Nguyên nằm trong “vành đai” hay “hành lang” công nghiệp Bắc Bộ, có tiềm năng phát triển mạnh. Các tỉnh - thành phố nằm cạnh Thái Nguyên - Bắc Giang, Bắc Ninh, Vĩnh Phúc, Hà Nội, Tuyên Quang - đều đang, hoặc sẽ là những địa phương bùng nổ phát triển công nghiệp mạnh mẽ. Nằm trong hành lang này, sẽ hình thành các mối liên kết công nghiệp, từng bước phát triển và định hình các chuỗi sản xuất - cung ứng mà Thái Nguyên chắc chắn sẽ là một đầu mối quan trọng. Thông qua liên kết, Thái Nguyên có điều kiện phát huy vai trò thúc đẩy và lan tỏa tăng trưởng, nhờ đó, thực hiện chức năng của một trung tâm tăng trưởng và phát triển vùng đúng nghĩa. 

TS. Trần Đình Thiên, Viện Kinh tế Việt Nam